Obiekt powstał przed 1683 rokiem w Europie Zachodniej i był wykonany z metalu. Wyglądu zegarka w szczegółach nie znamy, w inwentarzach katedralnych określany jest on jako pektorał, chodziło więc niewątpliwie o niewielki zegarek przeznaczony do zawieszania, który, jak wynika z lakonicznych opisów, zdobiony był kamieniami i zapewne niellem (lub inną czarną dekoracją o podobnym charakterze).
Zegarek znaleziony został w namiocie wielkiego wezyra Kara Mustafy po bitwie wiedeńskiej, a następnie znalazł się w posiadaniu królewicza Jakuba Sobieskiego, który po zakończeniu kampanii wojennej i przybyciu do Krakowa ofiarował go katedrze wawelskiej. Nastąpiło to niewątpliwie 24 XII 1683 roku, w czasie gdy król przekazał do grobu św. Stanisława chorągiew zdobytą pod Wiedniem (zob. chorągiew typu „inskrypcyjnego” z Zamku Królewskiego na Wawelu). Zegarek uwzględniany jest w inwentarzach katedry i jej skarbca z lat 1692 i 1702, w których odnotowywany był na ołtarzu Krzyża Świętego obok strzemienia Kara Mustafy, przesłanego przez króla zaraz po bitwie (zob. strzemię wielkiego wezyra Kara Mustafy z bazyliki archikatedralnej pw. św. św. Stanisława bpa i Wacława na Wawelu), i wspomnianej chorągwi. W XVIII wieku nie był już notowany w inwentarzach.
Zegarek wzmiankowany został przez Jerzego T. Petrusa w katalogu jubileuszowej wystawy wawelskiej w 1983 roku przy okazji omawiania strzemienia wielkiego wezyra Kara Mustafy.
Choć nie znamy w szczegółach wyglądu zegarka, możemy go z całą pewnością uznać za wyrób zachodnioeuropejski. Zegary stołowe i zegarki produkcji europejskiej cieszyły się w czasach nowożytnych w Turcji szczególnym zainteresowaniem i były często przywożone przez poselstwa jako dary. Znalazło to odbicie także w polskiej tradycji: okazały wieżyczkowy zegar augsburski ze skarbca jasnogórskiego został w XIX wieku uznany za dar króla Jana III Sobieskiego ze zdobyczy wiedeńskich, zaś przechowywany obecnie w zbiorach wawelskich efektowny zegar tzw. monstrancjowy – wykonany w Toruniu w latach 1662–1680 przez Lorenza Wolbrechta, niegdyś w posiadaniu Cieńskich – uważany był w tradycji rodzinnej za spuściznę po chorążym sieradzkim Marcinie Cieńskim, dowódcy chorągwi husarskiej, który zdobył go w bitwie pod Wiedniem lub też miał ze sobą w czasie kampanii wiedeńskiej (zob. Stanisława Link-Lenczowska, Zegary stołowe w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu, Kraków 2009, s. 14; na podstawie tej tradycji Jan Matejko umieścił w obrazie Sobieski pod Wiedniem postać dworzanina trzymającego wspomniany zegar jako zdobycz wojenną). Samodzielne przekazanie zegarka Kara Mustafy do katedry na Wawelu przez królewicza Jakuba niewątpliwie stanowiło świadomy gest mieszczący się w dynastycznej polityce króla, który pragnął podkreślać znaczenie osoby swojego pierworodnego syna.
Literatura:
Odsiecz Wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne i materiały źródłowe, 1–2, Kraków 1990, vol. 1 – s. 297 (nota katalogowa poświęcona strzemieniu wielkiego wezyra Kara Mustafy – poz. kat. 535, opr. Jerzy T. Petrus).
Krzysztof J. Czyżewski, Marsowe echa w krakowskiej katedrze, w: Na znak świetnego zwycięstwa. W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem, [katalog wystawy], 15 lipca–30 września 2010, Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki, Kraków 2010, T. I: Studia, s. 80.
Inwentarze katedry krakowskiej z lat 1586, 1620 i 1692, wydała, wstępem i komentarzem opatrzyła Agnieszka Perzanowska, redakcja naukowa Piotr Rabiej, seria Biblioteka Kapitulna na Wawelu, Tom 6, Kraków 2014, s. XVII (Wstęp), s. 240.
Inwentarze skarbca katedry krakowskiej z lat 1702, 1761 i 1791, opracowała Agnieszka Perzanowska, redakcja naukowa Piotr Rabiej, seria Biblioteka Kapitulna na Wawelu, Tom 7, Kraków 2016, s. 23.
Jerzy Żmudziński, Gest wotywny Marii Kazimiery, w: Maria Kazimiera Sobieska (1641–1716). W kręgu rodziny, polityki i kultury, redakcja naukowa Anna Kalinowska, Paweł Tyszka, seria Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum. Studia i Materiały, VI, Warszawa 2017, s. 229.
