Zaginione leonardiana z kolekcji wilanowskiej. Część II: „Głowy apostołów z Ostatniej Wieczerzy” Leonarda da Vinci
Wśród obiektów zaginionych po II wojnie światowej ze zbiorów wilanowskich znajdują się rysunki (kartony) Głów apostołów z Ostatniej Wieczerzy Leonarda da Vinci (1452-1519), utracone najprawdopodobniej w końcowym etapie działań wojennych, zimą 1944 r.[1] lub w 1945 r.[2] Rysunki były podkolorowane pastelem, a ich wymiary dokładnie określono przed wojną: 56,8 x 46,5 cm[3].
Miejsce eksponowania kartonów w pałacu wilanowskim w ostatniej ćwierci XIX w. ukazuje znany album Hipolita Skimborowicza (1815-1880) i Wojciecha Gersona (1831-1901) pod tytułem Willanów, wydany w Warszawie w 1877 r. (il.1-2)[4]. Wisiały wówczas w gabinecie przed „galeryą”[5] w Wilanowie, powyżej portalu (il.2). W tym samym pomieszczeniu znajdowały się także czterdzieści lat wcześniej, o czym wiemy ze Spisu Obrazów znayduiących się w Galleryi i Pokojach Pałacu Willanowskiego w Roku 1837[6].
Jak pisze Dorota Folga-Januszewska, autorka koncepcji wystawy Leonardiana w kolekcjach polskich w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie[7], nie jest obecnie znane miejsce przechowania rysunków „za Szkłem”, przedstawiających „dwie Głowy Apostołów, które służyły na Wzór do Kompozycyi Obrazu Wielkiego: Wieczerzy Pańskiey, znayduiącego się w Mediolanie”[8]. „Obraz Wielki” Wieczerzy Pańskiey to słynna Ostatnia Wieczerza, namalowana przez Leonarda da Vinci w refektarzu klasztoru oo. dominikanów przy bazylice Santa Maria delle Grazie w Mediolanie (1495-98, fresk, tempera, gesso, 880 x 460 cm)[9]. Mediolańskie dzieło Leonarda da Vinci oglądał w trakcie jednej ze swych zagranicznych podróży hrabia Stanisław Kostka Potocki (1755-1821), który dał wyraz zachwytowi, jaki żywił dla malowidła, w dziele O sztuce u dzisiejszych … Brouillon korektura … biografii Sztycharzów i Malarzów [przed 1821][10]. Twórca muzeum wilanowskiego posiadał w swojej kolekcji „Kartony kolorowane 5u głów Apostołów”[11]. Wizerunki dwóch z nich przybliżają w albumie Skimborowicza i Gersona (1877) drzeworyty Bronisława Puca wykonane według rysunków Kazimierza Waroczewskiego (il.1).
Stanisława Kostki Potockiego fascynacja leonardianami wpisuje się w ogólnoeuropejską wówczas modę na kolekcjonowanie dzieł „zarówno samego Leonarda, jak i licznej grupy jego uczniów i kontynuatorów”[12]. Należał do nich między innymi wybitnie utalentowany Giovanni Antonio Boltraffio (1466/67-1516), któremu przypisuje się autorstwo kartonów z rysunkowymi przedstawieniami Głów apostołów z Leonardiańskiej Ostatniej Wieczerzy[13] (il.4). W czasie, kiedy dumnym właścicielem opisanych powyżej i dzisiaj zaginionych „głów Apostołów” był hrabia Stanisław Kostka Potocki z Wilanowa, kartony łączone z twórczością Boltraffia stanowiły własność angielskiego malarza Sir Thomasa Lawrence’a[14] (1769-1830). Wcześniej należały do brytyjskiego kolekcjonera dzieł sztuki Roberta Udny’ego (1725-1802).
[1] W drugiej połowie grudnia 1944 r. Niemcy wywieźli z pałacu Branickich w Wilanowie kilkadziesiąt obiektów, w tym około osiemdziesięciu obrazów. Zagrabionymi obiektami miał zostać wypełniony „cały wagon kolejowy”. Zob. W. Kalicki, M. Kuhnke, Sztuka zagrabiona. Uprowadzenie Madonny, Warszawa [Agora SA] 2014, s. 119.
[2] „Muzeum Utracone” 2019, online: https://muzeumutracone.pl/filmy/2019-2/ (dostęp: 11.05.2020).
[3] Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Rejestr strat wojennych, Nr karty: 14125.
[4] H. Skimborowicz, W. Gerson, Willanów. Album widoków i pamiątek oraz kopje z obrazów Galeryi Willanowskiej wykonane na drzewie w Drzeworytni Warszawskiej / z dodaniem opisów skreślonych przez H. Skimborowicza i W. Gersona, Warszawa [Nakł. S. Orgelbranda Synów i Drzeworytni Warszawskiej] 1877, online: https://polona.pl/item/willanow-album-zbior-widokow-i-pamiatek-oraz-kopje-z-obrazow-galeryi-willanowskiej,MjY0MDgw/1/#info:metadata (dostęp: 11.05.2020).
[5] Obecnie Gabinet przed Galerią.
[6] Zob. katalog wystawy: D. Folga-Januszewska, „Leonardiana” i fascynacje kolekcjonerskie Stanisława Kostki Potockiego, s. 42.
[7] Obecnie wystawa jest nieczynna do odwołania; zob. komunikat: https://www.wilanow-palac.pl/wystawa_leonardiana_w_kolekcjach_polskich_w_2020_roku.html (dostęp: 25.05.2020).
[8] Ibidem, s. 43. Cytat pochodzi z następującego źródła: Archiwum Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, sygn. DA.30 Wil., Spis Obrazów znayduiących się w Galleryi i Pokojach Pałacu Willanowskiego w Roku 1837, zdziałany. [Brouillion], rkps.
[9] Ibidem, s. 34.
[10] Ibidem, s. 46.
[11] Ibidem, s. 48.
[12] Ibidem, s. 33.
[13] W. M. Griswold, L. Wolk-Simon, Sixteenth-Century Italian Drawings in New York Collections, The Metropolitan Museum of Art, New York, 1994, online: https://www.metmuseum.org/art/metpublications/Sixteenth_Century_Italian_Drawings_in_New_York_Collections?Tag=&title=Sixteenth Century Drawings&author=&pt=0&tc=0&dept=0&fmt=0#related_titles (dostęp: 12.05.2020), s. 51-53, 187, il. 46a-46b.
[14] Zapis proweniencji: jw. Zob. także: L. Wolk-Simon, The ‘Cartones of Leonardo da Vinci’, „The Burlington Magazine”, Vol. 153, No. 1296, Works on paper (March 2011), online: https://www.jstor.org/stable/23055900?seq=1 (dostęp: 11.05.2020), s. 148-155; por. https://www.christies.com/lotfinder/Lot/attributed-to-giovanni-antonio-boltraffio-milan-146667-1516-4434453-details.aspx (dostęp: 12.05.2020).
Polecane
Zaginione leonardiana z kolekcji wilanowskiej. Część I: „Święta Maria Magdalena” i „Madonna z Dzieciątkiem i świętym Janem” według Bernardina Luiniego (ok. 1480-1532)
Portret Artemizji z kolekcji hrabiego Franciszka Potockiego (1788-1853), prawdopodobnie kopia obrazu Maria Magdalena Giampietrina (właśc. Giovanni Pedrini lub Giovanni Pietro …
„Wizerunki zniekształcone” Francesca Melziego i Václava Hollara według Leonarda da Vinci
W 1650 r. Wenceslaus Hollar (w innym brzmieniu: Václav Hollar; 1607-1677), rytownik czeskiego pochodzenia (urodził się w Pradze), opublikował odwzorowanie …
„Portret młodej kobiety z łańcuchem w kształcie skorpiona” Giovanniego Antonia Boltraffia – wyjątkowe leonardianum z kolekcji Potockich z Zatora i Jabłonny
W 1952 r. w „Biuletynie Historii Sztuki” ukazał się artykuł Jana Białostockiego (1921-1988) na temat Warszawskich „Leonardianów”[1], nawiązujący do wystawy …
Bernardino Luini, Andrea del Sarto i zaginiony „Święty Jan Chrzciciel z barankiem” z kolekcji wilanowskiej
Około 1525 r. Bernardino Luini (ok. 1480-1532), jeden z najzdolniejszych uczniów Leonarda da Vinci (1452-1519) w Mediolanie, namalował w technice …
Co łączy „Świętą Marię Magdalenę Giampietrina”, „Chrystusa wśród doktorów” Bernardina Luiniego i „Portret Artemizji” z kolekcji hrabiego Franciszka Potockiego?
W 2010 r. dom aukcyjny Christie’s w Nowym Yorku wystawił na sprzedaż obraz olejny na desce Maria Magdalena przypisywany Giampietrinowi …
„Głowa Chrystusa (Salvator Mundi)” – zaginiony obraz przypisywany Domenicowi Ghirlandaiowi (1449–1494)
W 1940 r. w Nowym Jorku, w ramach udziału Polski w Wystawie Światowej (New York World’s Fair), odbyła się wystawa …
„Dzieciątko błogosławiące" z kręgu Lorenza di Credi (ok. 1500)
Worcester Art Museum (Worcester, USA) posiada w swoich zbiorach obraz zatytułowany Cud Świętego Donata z Arezzo (technika olejna, deska; Theodore T. and Mary G. Ellis Collection, 1940.29 )[1], przypisywany Leonardo da Vinci i Lorenzo di Credi (właśc. Lorenzo d’Andrea d’Oderigo; ok. 1456/58/60-1536/37?), który kształcił się w tej samej, co Mistrz, pracowni Andrei del Verrocchia (właśc. Andrea di Michele di Francesco Cione; 1435-1488).
„Chrystus wśród doktorów” Bernardina Luiniego (?)
Na wystawie Leonardiana w kolekcjach polskich w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie prezentujemy zagadkowy i wyjątkowy w polskich …
Portrety Joanny Aragońskiej a wilanowski „Salvator Mundi”
Prezentowany na wystawie Leonardiana w kolekcjach polskich obraz Zbawca Świata (Salvator Mundi; nr inw. Wil.1016) był dawniej kojarzony poprzez formalne …
Korespondencja Leonardiańskich wzorców. Z wystawy „Leonardiana w kolekcjach polskich” w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Rycina Girolama Mantellego (przed 1785-1793?), przedstawiająca studium pochylonej kobiecej głowy (il.1), została wykonana według rysunku, który dawniej uchodził za dzieło …
„Modestia et Vanitas” Giovanniego Volpato wg Bernardina Luiniego
Przedstawienie znane pod różnymi tytułami: „Skromność i Próżność” (łac. Modestia et Vanitas), „Święta Marta i święta Maria Magdalena”, „Nawrócenie świętej …
„Madonna z Dzieciątkiem” Bernardina Luiniego
Obraz „Madonna z Dzieciątkiem” przypisywany Bernardinowi Luiniemu pochodzi z historycznej kolekcji księcia Konstantego Adama Czartoryskiego (1774–1860) z pałacu w Weinhaus …
„Święta Katarzyna Aleksandryjska” Friedricha Theodora Michaela Johna
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie przygotowało wystawę „Leonardiana w kolekcjach polskich”, która jest dostępna dla publiczności do 15 …
Wystawa „leonardowska” w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1952 r. (przypomnienie)
Minęło prawie sześćdziesiąt osiem lat od otwarcia wystawy leonardowskiej w Muzeum Narodowym w Warszawie (tytuł: „Leonardo da Vinci”; czerwiec-lipiec 1952 …