Hermafrodyta

Zmniejszona kopia antycznej rzeźby tzw. Śpiącej Hermafrodyty z Luwru, dla której pierwowzorem była grecka statua z brązu przypisywana ateńskiemu rzeźbiarzowi Poliklesowi z II w. p.n.e. Posąg Hermafodyty przypadkowo odkryto przed 1620 r. w Rzymie, w pobliżu Term Dioklecjana w ogrodzie Santa Maria della Vittoria. Ok. 1638 r. został wystawiony w Villa Borghese. Tam przetrwał aż do 1807 r., kiedy to szwagier księcia Camillo Borghese Napoleon Bonaparte kupił go wraz z innymi rzeźbami z kolekcji.

Marmurowe posłanie w formie materaca zostało dodane wtórnie podczas prac konserwatorskich prowadzonych w 1620 r. przez samego Lorenzo Berniniego. Okazało się ono na tyle atrakcyjne i spójne z rzeźbą antyczną, iż oba elementy zaczęto traktować jako jeden byt. Ze względu na szczególne połączenie męskich i żeńskich cech płciowych, dwoistość natury Hermafrodyty wzbudzającej wiele emocji, szczególnie zawstydzenia, Śpiący Hermafrodyta był jedną z najchętniej kopiowanych rzeźb w XVII i XVIII w.

Hermafrodyta

Kopie, zazwyczaj w zmniejszonej skali, wykonywano w marmurze, brązie lub kości słoniowej. Pod wielkim wrażeniem rzeźby był Stanisław Kostka Potocki, który w swej publikacji O sztuce u dawnych czyli Winkelmann Polski pisał: Baczność artystów greckich w wyborze pięknych części ciała nie ograniczała się w młodości dwóch płci: rozciągała się do eunuchów, na których sprośny obyczaj najkształtniejszych skazywał młodzian. Ich piękność pomięszana zbliżała męską do kształtu kobiecej dla delikatności członków i ich okrągłości. […] W czasach zbytku i zepsucia Rzymu szukano spóźnić męską dojrzałość przez różne inne sposoby. Sztuka ze swej strony starała się przystosować piękności i własności dwóch płci w figurach hermafrodytów, które, jak je widzimy wyobrażane przez dawnych artystów, są płodami pomysłowemi. Wszystkie figury tego rodzaju mają pierś panieńską, są jednak płci męskiej: twarz ich i reszta ciała do żeńskiej zbliża się.(cz. II, Warszawa–Kraków 1992, s. 129). Niemal identyczna marmurowa kopia Hermafrodyty znajduje się w łańcuckich zbiorach Izabeli Lubomirskiej. Rzeźba z Muzeum-Zamku w Łańcucie posiada jednak ozdobną podstawę, wilanowska zaś jest jej pozbawiona.