Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Rzemiosło artystyczne
Giacomo Herman (1615–1685)
Rzym, Włochy
ok. 1669–1675
drewno iglaste i topolowe fornirowane hebanem, masyw hebanowy, inkrustacje marmurem i lapis lazuli, barwne stiuki, miniatury malarskie: gwasz na pergaminie, mosiądz złocony
wys. 195 cm, szer. 159 cm, głęb. 55 cm
Dep.687 Wil.

Kabinet należy do grupy czterech unikatowych mebli barokowych pochodzących z tego samego rzymskiego warsztatu. Pozostałe trzy egzemplarze zachowały się w europejskich zbiorach: dwa w duńskich rezydencjach królewskich w Rosenborgu i Fredensborgu, a jeden w prywatnej kolekcji w Rzymie.

Mebel ma formę architektoniczną. W dolnej kondygnacji, wspartej na bogato profilowanym cokole, w środkowej części znajdują się prostokątne drzwiczki zdobione półkolumnami i brązowymi ornamentami. Wewnątrz znajduje się zamykana na zamek skrytka – tabernaculum – wyłożona różnobarwnym drewnem, kością oraz lustrami w sposób stwarzający dekoracyjną architektoniczną iluzję. W drzwiczkach oprawiona jest prostokątna, zwieńczona półkoliście miniatura, nad którą znajduje się druga, mniejsza. Znajdująca się pośrodku cokołu ukryta szuflada skrywała niewielki wirginał pochodzący z warsztatu Giovaniego Battisty Maberianiego.

Po bokach drzwiczek tabernaculum znajdują się po trzy szuflady, każda dekorowana parą prostokątnych miniatur. Pośrodku górnej kondygnacji, ujęta w dwa spływy wolutowe, znajduje się zwieńczona u góry trójkątnym tympanonem szafka zegara nocnego, wykonanego prawdopodobnie przez rzymskiego zegarmistrza Giovanniego Wendelina Hesslera, z którego do dziś zachowana jest tylko tarcza. Od góry całość zamyka złocona brązowa konna figurka legendarnego rzymskiego bohatera Kurcjusza. Części boczne zwieńczone są tralkową galeryjką z brązowymi popiersiami cesarzy rzymskich.

Kabinet rzymski - fragment z tabernaculum.jpg

Nieznany autor miniatur zdobiących kabinet, przedstawiających sceny biblijne z życia Mojżesza oraz Józefa egipskiego (wg wersetów z Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia), inspiracje do części z nich czerpał z rzymskich fresków, malowanych na plafonach i fasetach loggii watykańskich przez Rafaela i jego uczniów.

Mebel prawdopodobnie został przekazany królowi Janowi III przez papieża Innocentego XI w uznaniu zasług położonych podczas odsieczy oblężonego Wiednia w 1683 r.

Kabinet stanął w antykamerze królewskiej rezydencji w Wilanowie. Jego opis zawierają rejestry spisane po śmierci monarchy w 1696 r.

Kabinet rzymski - miniatura ze sceną wrzucenia Jakuba do studni.jpg

Po śmierci Jana III z polecenia królowej Marii Kazimiery kabinet powierzono oo. kapucynom w Warszawie. 18 lutego 1733 r. tę cenną pamiątkę narodową królewicz Jakub Sobieski przekazał na własność Prowincji Polskiej oo. Kapucynów, z przeznaczeniem na cyborium do kaplicy Loretańskiej w ich klasztornym kościele w Krakowie. Tam od grudnia 1733 r. do końca XX w. mebel pełnił funkcje sakralne. Jak głosi tradycja, to przy nim w 1794 r. Tadeusz Kościuszko, wspominając czyny króla, modlił się przed ślubowaniem narodowi polskiemu walki w obronie Konstytucji 3 maja i niepodległości Polski.

Funkcje sakralne kabinetu pociągnęły za sobą zmianę jego konstrukcji i dekoracji: usunięto podstawę, figurkę jeźdźca zastąpił krzyż, w miejsce popiersi cesarzy dodano figurki świętych, wymontowano szuflady, zostawiając jedynie ścianki fasadowe z miniaturami, przestrzeń wnętrza zamieniono w szafki zamykane od tyłu drzwiczkami, usunięto instrument.

Kabinet rzymski - miniatura ze sceną znalezienia Mojżesza.jpg

Kolejne wojny przyniosły grabieże klasztoru, a zwłaszcza skarbca, w którym przechowywano usunięte z mebla cenne elementy. Skradziono mechanizm zegara, figurki świętych i wystrój tabernakulum. Późniejsze kradzieże pozbawiły mebel części miniatur, złoconych ornamentów i dekoracyjnych płytek.

Obecnie po zabiegach konserwatorskich i rekonstrukcyjnych kabinet stanowi bezcenny przykład oryginalnego wyposażenia Antykamery Jana III.

Anna Kwiatkowska
Karolina Alkemade